Η συμβολή της μαθητιώσας νεολαίας ήταν καθοριστική για την εξέλιξη του Απελευθερωτικού Αγώνα του 1955-1959. Με την πολύπλευρη προσφορά της συνέτεινε στην εξύψωση του φρονήματος και του ηθικού του κυπριακού λαού ενώ αποτελούσε σημαντική πηγή στρατολόγησης νέων στις μαχητικές ομάδες της Ε.Ο.Κ.Α. Επιπρόσθετα, με τη συμμετοχή της σε απεργίες, διαδηλώσεις και συμπλοκές στους δρόμους απασχολούσε σημαντικό τμήμα των αποικιακών δυνάμεων, λειτουργώντας αντιπερισπαστικά, εμποδίζοντάς τις, παράλληλα, από επιχειρήσεις εναντίον ένοπλων ομάδων της Ε.Ο.Κ.Α.
H μαθητιώσα νεολαία, με τον ενθουσιασμό και την τόλμη που την διέκρινε, διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στον Αγώνα με πολλούς τρόπους. Αρχικά, οι νέοι βοηθούσαν με την εκτύπωση και διανομή φυλλαδίων, προκηρύξεων και των περιοδικών «Αγωγή των Νέων» και «Εγερτήριον Σάλπισμα», καθώς και με την αναγραφή και διάδοση συνθημάτων. Επιπλέον, συμμετείχαν σε διαδηλώσεις, παρελάσεις και πορείες καταλήγοντας συχνά στη σύγκρουση με τις βρετανικές δυνάμεις ασφαλείας όπως καταδεικνύεται μέσα από τη συμμετοχή τους σε κορυφαία γεγονότα του Αγώνα όπως η «Μάχη του Λανιτείου» στις 14 Δεκεμβρίου 1955 στη Λεμεσό και η «Μάχη της Σεβερείου» στις 27 Ιανουαρίου 1956 στη Λευκωσία. Οι εικόνες των πάνοπλων Βρετανών στρατιωτών οι οποίοι με δακρυγόνα και ρόπαλα αντιμετώπιζαν τους άοπλους μαθητές που τους πετούσαν πέτρες έκαναν τον γύρο του κόσμου προκαλώντας αντίδραση για τις αποικιακές μεθόδους. Ταυτόχρονα, ανάμεσα σε άλλα, οι μαθητές και οι μαθήτριες συμμετείχαν στη «μάχη της σημαίας», μετέφεραν πληροφορίες, αλληλογραφία, οπλισμό και τρόφιμα στους αγωνιστές, διενεργούσαν δολιοφθορές, παρακολουθούσαν τους Βρετανούς και τους συνεργάτες τους. Για τη συστηματικότερη κινητοποίηση και οργάνωσή της, από το 1957, η νεολαία οργανώθηκε στην «Α.Ν.Ε.» (Άλκιμος Νεολαία Ε.Ο.Κ.Α.) υπό τη διοίκηση της «Δ.Α.Ν.Ε.» (Διοίκηση Αλκίμου Νεολαίας Ε.Ο.Κ.Α.).
Οι βρετανικές αρχές προσπάθησαν ανεπιτυχώς να καταστείλουν τη δράση της μαθητιώσας νεολαίας με συλλήψεις, φυλακίσεις, βασανιστήρια, ακόμη και με κλείσιμο των σχολείων Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο. Με αυτόν τον τρόπο στόχευαν να μειώσουν τις μαθητικές κινητοποιήσεις αλλά και να πλήξουν καίρια την Ελληνική Παιδεία στην Κύπρο. Προς την κατεύθυνση αυτή, διατάχθηκε η απέλαση των καθηγητών από την Ελλάδα (στο σύνολό τους περισσότεροι από 100), όπως και η στέρηση άδειας εργασίας αρκετών εκπαιδευτικών με την κατηγορία ότι η διδασκαλία τους ήταν επαναστατική. Το κλείσιμο των σχολείων οδήγησε στη λειτουργία των «κρυφών σχολείων», κυρίως σε εκκλησίες και άλλους χώρους, με καθολική συμμετοχή των μαθητών και μαθητριών.
Πέρα από την ένταξή τους στις τάξεις της Ε.Ο.Κ.Α. και την ενεργό συμμετοχή τους στον Αγώνα, πολλοί μαθητές πέρασαν στο πάνθεον των ηρώων θυσιάζοντας τη ζωή τους για την ελευθερία της Κύπρου. Ενδεικτικά μόνον αναφέρονται: Ο δεκαοκτάχρονος μαθητής Πετράκης Γιάλλουρος τραυματίστηκε θανάσιμα σε διαδήλωση στην Αμμόχωστο, στις 6 Φεβρουαρίου 1956. Ο πιο μικρός σε ηλικία ήρωας της Ε.Ο.Κ.Α., ο Δημητράκης Δημητριάδης, 7 ετών, που σκοτώθηκε σε μαθητική διαδήλωση στη Λάρνακα στις 14 Μαρτίου 1956. Ο μαθητής Πετράκης Κυπριανού σκοτώθηκε σε συμπλοκή με Άγγλους στρατιώτες στο χωριό Ορά της επαρχίας Λάρνακας στις 21 Μαρτίου 1957. Ο Αριστείδης Χαραλάμπους ήταν μαθητής της Έκτης τάξης του Γυμνασίου Πεδουλά, όταν σκοτώθηκε στις 11 Μαρτίου 1956, από έκρηξη αυτοσχέδιας βόμβας που ετοιμαζόταν να ρίξει εναντίον των Άγγλων. Ο Ανδρέας Βλάμης, μαθητής στο Λανίτειο Γυμνάσιο, σκοτώθηκε στις 20 Νοεμβρίου 1956 στη Λεμεσό. Ο Χρύσανθος Μυλωνάς, μαθητής της Ε΄ τάξης του Ελληνικού Γυμνασίου Σολέας, δολοφονήθηκε στο κρησφύγετό του, στις 8 Οκτωβρίου 1957. Ο Ανδρέας Παρασκευά έπεσε ηρωικά στις 2 Ιουλίου 1956 σε ηλικία δεκαπεντέμισι μόλις ετών, στο χωριό του, Κώμα του Γιαλού. Ο Τάκης Σοφοκλέους, μαθητής του Γυμνασίου Πάφου, έπεσε μαχόμενος μεταξύ Προδρομίου – Ανδρολύκου, στις 7 Φεβρουαρίου 1957. Ο Γιασουμής Χατζηθεοδοσίου, μαθητής της Έκτης τάξης της Αγγλικής Σχολής Σιακαλλή, αργότερα Εμπορικού Λυκείου Αμμοχώστου, σκοτώθηκε στις 2 Αυγούστου 1958. Ο Λουκάς Λουκά, μαθητής στο Ελληνικό Γυμνάσιο Αμμοχώστου, πέθανε από κάταγμα κρανίου που του προκάλεσαν Άγγλοι στρατιώτες. Ο Γεώργιος Μιχαήλ, σε ηλικία μόλις 16 ετών, σκοτώθηκε από Βρετανούς στρατιώτες στην Κισσόνεργα, στις 13 Μαρτίου 1956, όταν πέταξε μια χειροβομβίδα εναντίον στρατιωτικών οχημάτων. Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, μαθητής της Πέμπτης τάξης του Γυμνασίου Πάφου, ήταν ο τελευταίος που ανέβηκε στο ικρίωμα της αγχόνης στις 14 Μαρτίου 1957, αφήνοντας πίσω του εμβληματικά ποιήματα και ένα φωτεινό παράδειγμα ηρωισμού.
Οι μαθητές και οι μαθήτριες με τη συμμετοχή και τη δράση τους στον Απελευθερωτικό Αγώνα του 1955-1959 αποτελούν πρότυπα αγωνιστικότητας και αυτοθυσίας και η συμβολή τους αναγνωρίστηκε τόσο από την ίδια την Ε.Ο.Κ.Α. όσο και από τις βρετανικές αρχές.
Φωτογραφικό Υλικό
